مالیات بر درآمد اتفاقی (Capital gain tax) یکی از راه های درآمد دولت هاست که مدت هاست پیاده سازی شده است اما در سال های اخیر در ایران هم پررنگ تر شده است. میزان مالیات بر درآمد اتفاقی در لایحه بودجه سال آینده در ایران رقمی حدود ۵ میلیارد تومان پیش بینی شده است.
مالیات بر درآمد اتفاقی را را اینگونه می توان تعریف کرد که اگر شخصی مبلغی را به صورت بلاعوض به شخص دیگری هدیه دهد یا در قابل دریافت چیزی مالی به به دیگری واگذار کند یا حتی به صورت اتفاقی جایزه را برنده بشود این اموال مشمول مالیات میگردد. برای آگاهی از نحوه پرداخت مالیات بر عملکرد خود میتوانید به صفحه اظهارنامه سال ۱۴۰۰ مراجعه کنید.
درآمد اتفاقی (فهرست مطالب)
در هر کشوری منابع مالیاتی متعددی برای کسب درآمد دولت وجود دارد. از بین این منابع می توان لیست زیر را برشمرد:
- مالیات بر ارزش افزوده
- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی
- مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی
- مالیات بر املاک و مستغلات و غیره
در میان مالیات های مستقیم بخشی از آن به مالیات بر درآمد اختصاص یافته است (باب سوم ق.م.م فصل ششم). این نوع مالیات تا به حال در میان آمارهای سالانه سازمان امور مالیاتی چندان مورد توجه نبوده است. باب سوم قانون مالیات های مستقیم (مالیات بر درآمد) و در فصل ششم آن به مالیات بر درآمد اتفاقی اشاره شده است. منبعی که هیچ گاه مورد توجه قرار نگرفته و در آمارهای سالانه سازمان امور مالیاتی به عنوان وصولی های مالیاتی جایگاه قابل توجهی نداشته است.
درآمد اتفاقی چیست؟
در تعریف درآمد اتفاقی طبق ماده ۱۱۹ ق.م.م به این ترتیب است که هرگونه درآمد نقدی یا غیرنقدی که یک شخص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض یا از طریق معاملات محاسباتی و یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل نماید مشمول مالیات بر درآمد می شود.
طبق این ماده تفاوتی بین نقدی و غیر نقدی بودن درآمد وجود ندارد و هر دو مشمول مالیات بر درآمد خواهند شد.
درآمد غیر نقدی طبق ماده ۱۲۰ ق.م.م بر اساس روز تحقق درآمد تقویم می شود و در مورد املاکی طبق ماده ۶۴ ق.م.م ارزش معاملاتی آنها تعیین و ماخذ محاسبه مالیات قرار می گیرد.
درآمد مشمول مالیات اتفاقی چیست؟
براساس ماده ۱۲۰ ق.م.م درآمد مشمول مالیات اتفاقی:
صد درصد درآمد حاصله و در صورتی که غیر نقدی باشد، ارزش مال به بهای روز تحقق درآمد طبق مقررات قانون مالیات های مستقیم تقویم و مشمول مالیات می شود، مگر در مورد املاکی که در اجرای مفاد ماده ۶۴ ق.م.م برای آنها ارزش معاملاتی تعیین شده است که در این صورت ارزش معاملاتی ماخذ محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت.
در مورد صلح معوض و هبه معوض به استثنای مواردی که مشمول ماده ۶۳ ق.م.م میباشد درآمد مشمول مالیات عبارت خواهد بود از مابه التفاوت ارزش عوضین که بر اساس مقررات این ماده تعیین می شود نسبت به طرف معامله ای که از آن منتفع شده است.
همچنین مطابق ماده ۶۳ ق.م.م نقل و انتقال قطعی املاکی که به صورتی غیر از عقد بیع انجام می شود به استثنای نقل و انتقال بلاعوض که طبق مقررات مربوط مشمول مالیات است، مشمول مالیات نقل و انتقال قطعی املاک خواهد بود و چنانچه عوضین، هر دو ملک باشند هر یک از متعاملین به ترتیب فوق مالیات نقل و انتقال قطعی مربوط به ملک واگذاری خود را پرداخت خواهند نمود.
معافیت های مالیاتی درآمد اتفاقی
بر اساس ماده ۱۲۷ ق.م.م، لیست زیر مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی نیستند
کمک‌های نقدی و غیرنقدی بلاعوض سازمان های زیر به اشخاص حقیقی
- خیریه
- عام المنفعه
- وزارتخانه ها
- مؤسسات دولتی
- شرکت‌های دولتی
- شهرداری ها
- نهاد های انقلاب اسلامی
وجوه یا کمک‌های مالی اهدایی به خسارت دیدگان اعم از:
- جنگ
- زلزله
- سیل
- آتش سوزی
- سایر حوادث غیر مترقبه
جوایزی که دولت برای تشویق بخش های زیر ارائه می دهد:
- صادرات
- تولید
- خرید محصولات کشاورزی
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی چه قدر است؟
طبق ماده ۱۱۹ ق.م.م درآمد اتفاقی مشمول مالیات براساس نرخی است که در ماده ۱۳۱ ق.م.م مقرر شده است. سازمان امور مالیاتی طبق رای شماره ۱۴۳۰۲/۲۰۱ مورخ ۳۰/۰۸/۱۳۸۸ نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی و حقوقی را تفکیک نمود.
اشخاص حقیقی به نرخ مقرر در ماده ۱۳۱ ق.م.م و در مورد اشخاص حقوقی به نرخ موضوع ماده ۱۰۵ ق.م.م (۲۵%) طبق رأی اکثریت شورای عالی مالیاتی جمع درآمد شرکت ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد (۲۵%) میباشد
نحوه محاسبه نرخ مالیات درآمد اتفاقی چگونه است؟
درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی ناشی از درآمدهای اتفاقی اولا” طبق مقررات قانون از طریق رسیدگی به دفاتر تشخیص خواهد شد و ثانیا” به نرخ ۲۵% موضوع ماده ۱۰۵ اصلاحی مورخ ۲۷/۱۱/۱۳۸۰ مشمول مالیات خواهد بود.
رای شورای عالی مالیاتی به موجب دادنامه شماره ۱۸۹۳ مورخ ۰۴/۱۰/۱۳۹۷ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال گردید که طی بخشنامه ۱۵۸/۹۷/۲۳۰ مورخ ۲۴/۱۱/۱۳۹۷ سازمان امور مالیاتی ابلاغ گردید.طبق رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری فعالیت های انتفاعی اشخاص حقوقی به استثنای مواردی که در این قانون دارای نرخ جداگانه ای می باشد، مشمول مالیات به نرخ ۲۵% اعلام شده است.
یکی از استثنائات حکم مقرر در این ماده مالیات بر درآمدهای اتفاقی اشخاص حقوقی که نرخ آن به موجب ماده ۱۱۹ ق.م.م از حکم کلی مقرر در ماده ۱۰۵ ق.م.م استثناء شده و به تناسب میزان درآمد اتفاقی اشخاص حقوقی مشمول نرخ های سه گانه مقرر در ماده ۱۳۱ ق.م.م قرار داده شده است.
طبق رای دیوان عدالت اداری به طور مشخص درآمد اتفاقی یکی از استثنائات قسمت اخیر ماده ۱۰۵ ق.م.م بوده و می‌بایست به نرخ جداگانه ای مشمول مالیات گردد و درآمد اتفاقی شخص حقوقی فارغ از مجموع درآمد و سود و زیان شخص حقوقی، مشمول مالیات به نرخ ماده ۱۳۱ ق.م.م بوده که در این خصوص می توان با ذکر یک مثال ابهامی را طرح نمود.
مثال برای مالیات بر درآمد اتفاقی
فرض کنید یک شرکت ( شخص حقوقی) به خاطر وضعیت نابه سامان و زیان های وارده از دولت تقاضای کمک بلاعوض (درآمد اتفاقی) میکند. این شرکت همزمان در حال ضرر مالی نیز هست. در این وضعیت گروه مالیاتی رسیدگی کننده باید درآمد اتفاقی را از درآمد شرکت تفکیک کند، یعنی جدای از سود زیان درآمد اتفاقی مذکور را مشمول مالیات به نرخ مالیات ۱۳۱ ق.م.م نموده علاوه بر آن گروه مالیاتی رسیدگی کننده درآمد و هزینه های عملیاتی و غیر عملیاتی زیان را تایید کند.
در نتیجه برای یک سال مالی طبق موضوع ماده ۱۵۶ ق.م.م شرکت مورد رسیدگی دارد این دو برگ تشخیص عملکرد می باشد. یک برگ برای تایید زیان و برگ دیگر مربوط به تشخیص مالیات بر درآمد اتفاقی است.
با توجه به این مثال می توانیم نتیجه بگیریم که طبق رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری، در هر شرایطی درآمد اتفاقی مشمول مالیات به نرخ ماده ۱۳۱ق.م.م محاسبه می شود. نرخی که از منظر قانونگذار به صراحت در ق.م.م برای اشخاص حقیقی تصویب گردیده است.
مواد مالیات بر درآمد اتفاقی
طبق ق.م.م، باب سوم مالیات بر درآمد، فصل ششم داریم:
ماده ۱۱۹:
درآمد نقدی و غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محاباتی و یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل می‌نماید مشمول مالیات اتفاقی به نرخ مقرر در ماده ۱۳۱ این قانون خواهد بود.
ماده ۱۲۰:
درآمد مشمول مالیات موضوع این فصل عبارت است از صد در صد درآمد حاصله و در صورتی که غیر نقدی باشد به بهای روز تحقق درآمد طبق مقررات این قانون تقویم می‌شود.
در مورد املاکی که در اجرای مفاد ماده ۶۴ این قانون برای آنها ارزش معاملاتی تعیین شده است که در این صورت ارزش معاملاتی ماخذ محاسبه مالیات قرار خواهد گرفت.
تبصره:
در مورد صلح معوض و هبه معوض به استثنای مواردی که مشمول ماده ۶۳ این قانون می باشد درآمد مشمول مالیات موضوع این فصل عبارت خواهد بود از مابه التفاوت ارزش عوضین که بر اساس مقررات این ماده تعیین می شود نسبت به طرف معامله ای که از آن منتفع شده است.
ماده ۱۲۱:
صلح با شرط خیار فسخ و هبه با حق رجوع از نظر مالیاتی قطعی تلقی می گردد ولی در صورتی که ظرف شش ماه از تاریخ وقوع عقد معامله فسخ یا اقاله یا رجوع شود وجوهی که به عنوان مالیات موضوع این فصل وصول شده است قابل استرداد می باشد.
در این صورت اگر در فاصله بین وقوع عقد و فسخ یا اقاله یا رجوع منتقل‌الیه از منافع آن استفاده کرده باشد نسبت به آن منفعت مشمول مالیات این فصل خواهد بود.
ماده ۱۲۲:
در مورد صلح مالی که منافع آن مادام العمر یا برای مدت معین به مصالح یا شخص ثالث اختصاص داده می شود بهای مال به ماخذ جمع ارزش عین و منفعت در تاریخ تعلق منافع، ماخذ مالیات متصالح در تاریخ مزبور خواهد بود.
تبصره:
در صورتی که قبل از تاریخ تعلق منفعت انتقالاتی صورت گیرد قیمت مذکور در سند ماخذ مالیات انتقال دهنده قرار خواهد گرفت که طبق مقررات این فصل مشمول مالیات خواهد بود.
لیکن مأخذ مالیات آخرین انتقال گیرنده عین که منافع مال نیز به او تعلق بگیرد عبارت خواهد بود از مابه التفاوت بهای مال به شرح حکم فوق و مبلغی که طبق سند پرداخته است.
ماده ۱۲۳:
در صورتی که منافع مالی به طور دائم یا موقت بلاعوض به کسی واگذار شود انتقال گیرنده مکلف است مالیات منافع هر سال را در سال بعد پرداخت نماید.
ماده ۱۲۴:
مال مورد وصیت به نفع اشخاص معین در حدودی که وصیت قانونی نافذ است بعد از قطعی شدن آن در مورد وراث به سهم‌الارث آنها اضافه و مشمول مالیات بر ارث می باشد و در مورد غیر وارث نسبت به کل آن مشمول مالیات این فصل خواهد بود.
ماده ۱۲۵:
انتقالاتی که طبق مقررات فصل مالیات بر ارث مشمول مالیات می باشد مشمول مالیات این بخش نخواهد بود.
ماده ۱۲۶:
صاحبان درآمد موضوع این فصل مکلفند در هر سال اظهارنامه مالیاتی خود را در مورد منافع موضوع ماده ۱۲۳ این قانون تا آخر اردیبهشت ماه سال بعد و در سایر موارد ظرف سی روز از تاریخ تحصیل درآمد یا تعلق منافع به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم و مالیات متعلق را بپردازند.