شرکت ها انواع مختلفی دارند و هر یک از تقسیم بندی شرکت ها با توجه به ویژگی ها و شرایط آن ها است.
انواع تقسیم بندی شرکت ها با توجه به ویژگی ها و کاربرد آن ها نمود پیدا کرده و هر شخص حقیقی با توجه به نیازهای خود اقدام به شراکت و راه اندازی این شرکت ها می کند.
در این مقاله قرار است در مورد انواع شرکت ها، ویژگی های آن و تقسیم بندی شرکت ها صحبت کنیم و قوانین تجارت مربوط به آن را نیز بررسی نماییم. ثبت شرکت در ایران نیازمند دانشتن انواع شرکت هاست.
تعریف شرکت چیست؟
طبق قانون مدنی ایران شرکت یعنی اجتماع حقوق مالکان متعدد در شیء واحد به نحو اشاعه
اما طبق قانون تجارت شرکت عبارت است از قراردادی که طبق آن شرکا سود حاصل از سرمایه را تقسیم می نمایند.
در قانون ایران می توان شرکت را این گونه تعریف نمود که: شرکت، شخصی حقوقی است که با قانون خاصی حسب مورد تحت قانون تجارت یا قانون خاص تشکیل شده باشد.
با توجه به تعریف لغت نامه دهخدا معنی شرکت به معنی شریک شدن و یا همدست شدن است و یا اتحاد چند کس برای غرض یا نفعی عام یا خاص.
این تعاریف از شرکت با مفهوم امروزی آن تا حد زیادی ارتباط دارد در تعریف حقوقی شرکت به پیمان نامه ای گفته می شود که بر اساس آن شرکا سود حاصل از شرکت را بین خودشان تقسیم می کنند.
طبق قانون تجارت شرکت ها به ۷ گونه تقسیم می شوند:
- شرکت های سهامی (عام و خاص)
- شرکت با مسئولیت محدود
- شرکت های تضامنی
- شرکت مختلط غیر سهامی
- شرکت مختلط سهامی
- شرکت های نسبی
- شرکت های تعاونی تولید و مصرف
انواع شرکت ها و تعاریف هر یک از آن ها
در ادامه مختصرا به توضیح انواع شرکت می پردازیم.
شرکت سهامی عام
شرکت سهامی‌عام، یک نوع از انواع شرکت های بازرگانی است که سرمایه آن به سهام، تقسیم شده که بخشی از این سرمایه از راه فروش سهام به مردم بدست می آید. در شرکت سهامی‌عام، تعداد سهام داران نباید از ۵ نفر کمتر باشد و مسئولیت سهام داران، محدود به مبلغ سهام آن هاست. در این نوع شرکت، عبارت «شرکت سهامی عام» باید قبل و بعد از نام شرکت، در تمامی مدارک ذکر شود.
شرکت سهامی خاص
شرکت سهامی خاص، شرکت بازرگانی است که تمام سرمایه آن به طور کامل توسط مؤسسین، بدست آمده و سرمایه آن به سهام، تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام، محدود به مبلغ سهام آن هاست. تعداد سهام داران نباید از سه نفر کمتر باشد و عنوان «شرکت سهامی خاص» باید قبل و بعد از نام شرکت، در تمامی مدارک آن ذکر شود.
شرکت با مسئولیت محدود
شرکت با مسئولیت محدود، شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجاری تشکیل شده است و هر یک از شرکا بدون اینکه سرمایه به سهام یا قطعات سهام تقسیم شده باشد، فقط به میزان سرمایه خود نسبت به قروض و تعهدات شرکت مسئولیت دارند.
به زبان ساده تر می توان گفت در صورتی که شرکت ورشکسته شود و نتواند پاسخگوی طلب کاران باشد تنها سرمایه سهام داران از بین می رود و طلب کاران نمی توانند باقی مانده مطالبات خود را از اموال شرکای شرکت مطالبه کنند. در نام شرکت باید عبارت ‹‹با مسئولیت محدود›› به طور کامل ذکر شود.
شرکت تضامنی
شرکت تضامنی، شرکتی است که تحت عنوان مخصوصی برای امور تجاری بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می‌شود. اگر دارایی و سرمایه شرکت برای تأدیه تمام قروض کافی نباشد، هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام قروض شرکت هستند.
هر قراری که بین شرکا برخلاف این، صورت بگیرد در مقابل اشخاص ثالث، بی اثر خواهد بود. در نام شرکت تضامنی باید عبارت «شرکت تضامنی» و حداقل اسم یک نفر از شرکا ذکر شود.به نوعی دیگر می توان گفت که اگر نام برخی مالکان شرکت در نام شرکت قید شده باشد، شرکت تضامنی محسوب می شود.
شرکت مختلط غیر سهامی
شرکت مختلط غیرسهامی یکی دیگر از انواع شرکت های قابل ثبت در ایران یا خارج از کشور است، که برای امور تجاری تحت عنوان مخصوصی بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود، بدون انتشار سهام، تشکیل می شود.
شریک ضامن، مسئول تمامی قروضی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت وجود داشته باشد. شریک با مسئولیت محدود، شخصی است که مسئولیت او فقط به میزان سرمایه ای است که درشرکت قرار داده است و یا می خواهد قرار دهد. در اسم شرکت باید عبارت «شرکت مختلط» و حداقل اسم یکی از شرکای ضامن، ذکر شود.
شرکت مختلط سهامی
شرکت مختلط سهامی، نوعی شرکت است که تحت عنوان مخصوصی بین یک عده شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل می شود. شرکای سهامی کسانی هستند که سرمایه آن ها به صورت سهام یا قطعات سهام متساوی القیمه درآمده و مسئولیت آن ها تا میزان همان سرمایه ای است که در شرکت دارند.
شریک ضامن کسی است که سرمایه او به صورت سهام درنیامده و مسئول تمامی قروضی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت وجود داشته باشد.در صورت تعدد شریک ضامن، مسئولیت آن ها در مقابل طلبکاران و روابط آن ها با یکدیگر، تابع مقررات شرکت تضامنی خواهد بود. در نام شرکت باید عبارت «شرکت مختلط» و حداقل اسم یکی از شرکای ضامن ذکر شود.
شرکت نسبی
شرکت نسبی شرکتی است که برای امور تجاری، تحت عنوان مخصوص بین دو یا چند نفر تشکیل می شود و مسئولیت هریک از شرکا به نسبت سرمایه ای است که در شرکت قرار داده اند.
در اسم شرکت نسبی عبارت «شرکت نسبی» و حداقل اسم یکی از شرکا باید ذکر شود. در صورتی که اسم شرکت شامل اسامی تمام شرکا نباشد بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده عبارتی از قبیل «و شرکا» و «و برادران» اجباری است.
شرکت تعاونی
یکی دیگر از انواع شرکت ها، شرکت تعاونی شرکتی است که طبق قانون تجارت جمهوری اسلامی ایران، تمام یا حداقل ۵۱% سرمایه آن به وسیله اعضا در اختیار شرکت تعاونی قرارگیرد و وزارتخانه‌ها، سازمان ها، شرکت های دولتی و وابسته به دولت و تحت پوشش دولت، بانک ها، شهرداری ها، شوراهای اسلامی کشوری، بنیاد مستضعفان و سایر نهادهای عمومی می توانند طبق ماده ای از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر از قبیل مشارکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، اجاره، اجاره به شرط تملیک، بیع شرط، فروش اقساطی و صلح، اقدام به کمک در تأمین یا افزایش سرمایه شرکت های تعاونی نمایند، بدون آن که عضو باشند.
شرکت دانش بنیان
یکی از شرکت هایی که در چند سال اخیر بسیار پرطرفدار شده، شرکت دانش بنیان است که به عنوان یکی از انواع شرکت های تجاری شناخته نمی شود. این شرکت ها بر پایه فناوری و داده های علمی شکل می گیرند و محصول آن ها کالا یا خدمات فناورانه است.
در واقع شرکت دانش بنیان یک قالب شرکت مجزا نیست بلکه برای تاسیس آن ابتدا باید یکی از شرکت های ۷ گانه در قانون تجارت را ثبت کنید؛ سپس برای دریافت مجوز دانش بنیان اقدام نمایید تا ثبت شرکت دانش بنیان شما انجام شود.
استارتاپ
یک نوع دیگر از کسب و کارهایی که بیشتر افراد آن را با انواع شرکت های تجاری اشتباه می گیرند، استارتاپ ها هستند. کسب و کارهای نوپایی که بر اساس یک ایده خلاقانه شکل می گیرند و توسط یک تیم مدیریت می شوند.
استارت‌آپ ها در زمان شکل گیری، شرکت تجاری نیستند ولی اعضای تیم می توانند آن را در یکی از قالب های شرکت تجاری مثل شرکت سهامی خاص یا با مسئولیت محدود ثبت کنند.
چند نکته مهم در مورد انواع شرکت ها
مطابق ماده ای از قانون به ذکر چند نکته ی مهم در مورد انواع شرکت ها می پردازیم:
- در مواردی که دستگاه های دولتی در تأسیس تعاونی، شریک می شوند در طی مدتی که با موافقت طرفین درضمن عقد شرکت، تعیین خواهد شد، سهم سرمایه گذاری دولت به تدریج بازپرداخت و صد در صد سرمایه به تعاونی تعلق خواهد گرفت.
- تعاونی های تولیدی، شامل تعاونی هایی است که در امور مربوط به کشاورزی، دام داری، دام پروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت، معدن، عمران شهری و روستایی و نظیر این ها فعالیت می کنند.
- تعاونی های توزیع، عبارتند از تعاونی هایی که نیاز مشاغل تولیدی و یا مصرف کنندگان عضو خود را در چهارچوب مصالح عمومی و به منظور کاهش هزینه ها و قیمت ها تأمین می کنند.
- تعاونی های موضوع این قانون با رعایت قوانین و مقررات می توانند به امور صادرات و واردات در حیطه موضوع خود بپردازند.
شباهت های موجود در انواع شرکت ها
وجود شریک :
- حداقل ۲ شریک در (شرکت تضامنی، شرکت نسبی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت مختلط غیر سهامی)
- حداقل ۳ شریک در (شرکت سهامی خاص، شرکت مختلط سهامی)
- حداقل ۵ شریک در (شرکت سهامی عام)
- حداقل ۷ شریک در (شرکت تعاونی تولید و مصرف)
انعقاد قرارداد در انواع شرکت ها
تشکیل شرکت، ماهیت قراردادی دارد که به صورت اساسنامه یا شرکت نامه تنظیم می شود. لذا، رعایت شروط اساسی صحت معاملات یعنی قصد، موضوع با شرایط خاص آن، مشروعیت جهت، ضروری است و عدم رعایت این شروط، منجر به بطلان یا عدم نفوذ شرکت خواهد بود.علاوه بر این شرایط، یک سری شرایط شکلی هم مانند ضرورت وجود قرارداد کتبی، برای تشکیل شرکت لازم است.
آورده شرکا (سرمایه)
نقدی: آورده ای که موضوع آن وجه نقد باشد.
غیر نقدی: مال مادی (منقول و غیر منقول) مال غیر مادی : (حق تالیف، حق اختراع، حق کسب و پیشه، حق انتفاع، دانش فنی) هنر (کار، صنعت، فعالیت)
قابل ذکر است ارزیابی آورده های غیر نقدی موسسان، توسط کارشناس رسمی وزارت دادگستری که به صورت کتبی اعلان نظر می کند انجام می شود. (ماده ی ۷۶ لایحه) و همانطورکه از ظاهر ماده ی ۷۶ لایحه استنباط می شود، فقط موسسین حق آوردن آورده های غیر نقدی را دارند.
جدول تقسیم بندی شرکت ها بر اساس نوع آن
| انواع شرکت | ویژگی های شرکت |
| سهامی خاص |
– یکی از رایج ترین انواع شرکت برای ثبت – حداقل سرمایه مورد نیاز؛ ۱۰۰ هزار تومان – حداقل تعداد شرکا: ۳ نفر – امکان گسترش شرکت و ورود سهامدار جدید – مناسب ترین نوع برای شرکت در مزایده و مناقصه و گرفتن تسهیلات بانکی – دارای کامل ترین ساز و کار قانونی از لحاظ تاسیس، مدیریت و خاتمه شرکت |
| سهامی عام |
– مناسب فعالیت در صنایع بزرگ – حداقل اعضا ۵ نفر – امکان پذیره نویسی و واگذاری سهام به اشخاص دیگر – نیازمند اخذ مجوز یا دریافت نامه معافیت از سازمان بورس |
| با مسئولیت محدود |
– مناسب انواع فعالیت‌ها – حداقل تعداد اعضا: ۲ نفر – حداقل سرمایه برای ثبت: ۱۰۰ هزار تومان – تشریفات کمتر برای اداره شرکت – مسئولیت محدود شرکا در برابر بدهی های شرکت – مقررات محدود کننده برای ورود شریک جدید |
| تعاونی |
– حداقل اعضا: ۷ نفر – نیاز به اخذ مجوز از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی – انواع از نظر فعالیت: تعاونی تولید و تعاونی توزیع – انواع از نظر عضویت: تعاونی عام و تعاونی خاص – دارای اساسنامه، مجامع عمومی و هیئت مدیره |
| تضامنی |
– پر مسئولیت ترین شرکت در بین انواع شرکت ها برای پرداخت بدهی (اگر دارایی شرکت برای پرداخت بدهی‌های شرکت کافی نباشد، شرکا از اموال شخصی مسئول هستند) – تقاضای کم برای تاسیس مگر در مواردی که الزام قانونی وجود داشته باشد. مثل صرافی – الزام به قید کردن نام یکی از شرکا با عبارت‌هایی مثل برادران، شرکا و… در کنار نام شرکت |
| دانش بنیان |
– ابتدا ثبت شرکت در قالب یکی از شرکت‌های تجاری – سپس در صورت احراز شرایط، دریافت تاییدیه دانش بنیان – هدف: تولید داده‌های علمی، اختراع، محصولات فناورانه – ارزیابی شرکت برای صدور تاییدیه توسط معاونت علمی و فناوری نهاد ریاست جمهوری و کارگروه تشخیص و ارزیابی صلاحیت |